7. X Window desteði

Metin tabanlý bir ekran altýnda Türkçe yazdýktan ve uygulamalarýmýzý Türkçe yazýtipleriyle kullanmaya baþladýktan sonra X Window altýnda nasýl Türkçe yazýlýr ve okunur, görelim.

7.1 X Window Türkçe yazýtiplerinin yüklenmesi

Öncelikle yapmamýz gereken, Türkçe yazýtiplerinin X Window'a tanýtýlmasýdýr. X Window açýlýrken, hangi yazýtiplerini yükleyeceðini belirlemek amacýyla bazý öntanýmlý dizinlere bakar. Bu dizinler, /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtilmiþtir.

RPM paketlerini kurabileceðiniz bir daðýtým kullanmanýz halinde, Türkçe yazýtiplerini ve klavye harita ek dosyasýný yüklemiþseniz, iþiniz çok kolay. Bu dosyalarý yükleyip yüklemediðinizi bilmiyorsanýz aþaðýdaki komutu çalýþtýrýn.

# rpm -qa | grep ISO8859-9
XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1

Yukarýdaki satýrlara benzer bir çýktý almýþ olmanýz gerekiyor (sürüm numaralarý farklý olabilir). Eðer almadýysanýz Türkçe yazýtiplerini kurmamýþsýnýz demektir. Eðer Red Hat Linux kullanýyorsanýz, CD'yi sürücüye yerleþtirip sýrayla þu iþlemleri yapýn:

# mount /dev/cdrom
# cd /mnt/cdrom/RedHat/RPMS/
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1

Yazýtiplerini ve klavye eþlem dosyasýný sisteminize kurduktan sonra bir sonraki adýma geçin.

Þimdi, daha önce yarým býraktýðýmýz noktaya geri dönelim. X Window'un yükleyeceði yazýtiplerinin bulunduðu dizinler /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtiliyordu.

Bu dosya içinde, aþaðýdakine

FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"

ya da buna

FontPath    unix/-1

benzer satýrlar göreceksiniz.

Bu satýrlarýn en baþýna, kurduðumuz Türkçe yazýtipleri neredeyse o dizinin adýný yazýyoruz. Red Hat Linux 6.0'dan itibaren Türkçe yazýtipleri /usr/share/fonts/ISO8859-9 dizinine kuruluyor. Bu dizin patikasýný XF86Config dosyasýnýn en üstüne ekleyelim. Tüm Türkçe yazýtipleri kurulmuþsa /usr/share/fonts/ISO8859-9 dizini altýnda aþaðýdaki dosyalarý görebilirsiniz:

# ls -al /usr/share/fonts/ISO8859-9/
total 17
drwxr-xr-x   5 root     root         1024 Feb 13 19:04 .
drwxr-xr-x  11 root     root         1024 Feb 15 18:46 ..
drwxr-xr-x   2 root     root         6144 Feb 13 19:04 100dpi
drwxr-xr-x   2 root     root         6144 Feb 13 19:04 75dpi
drwxr-xr-x   2 root     root         1024 Feb 13 19:04 misc

Þimdi ISO8859-9 dizininde Türkçe yazýtiplerimizin bulunduðunu /usr/X11/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtelim.

FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/misc"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/75dpi"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/100dpi"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"

Tabi, bu dosyada "FontPath unix/:-1" satýrý varsa, ekleme yapacaðýnýz üç satýrý da "FontPath unix/:-1" satýrýnýn baþýna koymanýz gerekiyor.

Þu anda yazýtiplerimizi sisteme tanýtmýþ durumdayýz. X Window açýlýrken önce en üstteki FontPath bilgileri okunacaktýr.

Þimdi X Window'a girin. Netscape ile herhangi bir Türkçe dosyayý görüntüleyebilirsiniz.

7.2 X Window altýnda Türkçe klavye kullanýlmasý

Sýra geldi klavye ayarlarýnýn yapýlmasýna. Red Hat ile birlikte, Türkçe klavye eþlem dosyalarý da geliyor. Bu dosyalar, /usr/X11R6/lib/X11/etc dizininde yeralýyorlar:

# cd /usr/X11R6/lib/X11/etc/
# ls -al xmodmap.*
-r--r--r--   1 root     root         4988 Oct 10 10:53 xmodmap.std
-rw-r--r--   1 root     root         2764 Oct  6  1998 xmodmap.tralt
-rw-r--r--   1 root     root         2316 Oct  6  1998 xmodmap.trf
-rw-r--r--   1 root     root         2316 Oct  6  1998 xmodmap.trq

Yukarýdaki dosyalar sýrasýyla standart Amerikan klavye, alt Türkçe klavye, F klavye ve Q Türkçe klavyeye karþýlýk geliyor. X Window'a girerken bu klavyelerden bir tanesini aktif hale getirmemiz gerekiyor. Örnek olarak, Q Türkçe klavyenin, X Window açýlýrken etkin olmasý için, /home/kullanýcý-adý/.xinitrc dosyasýna aþaðýdaki satýrý eklemelisiniz.

xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq 

.xinitrc dosyasýna, kullandýðýnýz pencere yönetecisini çalýþtýracak þekilde bir eklenti de yapmanýz gerekecektir. Bu eklentiyi de yaptýktan sonra dosyanýn son hali aþaðýdakine benzer bir hal alýr:

xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq 
startkde

Tabi siz startkde yerine istediðiniz pencere yöneticisini çalýþtýracak þekilde bir komut yazabilirsiniz.

X Window'a girdikten sonra da klavye haritasýný deðiþtirmek mümkündür. Bunun için yukarýda örneði bulunan xmodmap komutunu doðrudan xterm altýnda çalýþtýrabilirsiniz.

X Window altýnda kullanýlan klavye eþlem dosyalarýndan xmodmap.tralt, konsol ekranda kullanýlan tr.alt dosyasýndan biraz farklýlýk gösteriyor. Konsol altýnda, herhangi bir Türkçe karakteri bastýrmak için ALT tuþunu kullanýrken, X Window altýnda ALT-GR tuþunu kullanmalýsýnýz.

XFree86'daki güzel bir özellik de, konsolda kullanýlan klavye eþlem dosyasýnýn aynýsýnýn, X Window açýlýrken de kullanýlabilmesi. Bunun için, /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda,

XkbDisable

þeklinde bir satýrýn bulunmasý gerekir.